میرتازاپین
چاپ مقالهمیرتازاپین
میرتازاپین اولین بار در سال ۱۹۸۷ در هلند به عنوان داروی ضدافسردگی معرفی شد و سپس در سال ۱۹۹۶ در آمریکا ثبت شد. این دارو از لحاظ ساختار شیمیایی با داروهای مرسوم نظیر TCA و SSRI متفاوت بوده و عوارض کمتری داشته و در بیماران بهتر تحمل می شود. همچنین شروع اثر دارو سریعتر بوده و ظرف مدت ۲ تا ۴ هفته به حداکثر اثر درمانی می رسد.
فارماکولوژی میرتازاپین: میرتازاپین از طریق بلاک رسپتورهای آدرنرژیک و سروتونین اثر درمانی خود را ایجاد می کند. این دارو به خوبی از دستگاه گوارش جذب شده و فراهمی زیستی معادل ۵۰ درصد را ایجاد می کند. این فراهمی زیستی تحت تاثیر غذا قرار نمی گیرد. میرتازاپین به طور وسیع در کبد متابولیزه شده و ۷۵ درصد توسط کلیه و ۱۵ درصد توسط روده ها دفع می شود. فارماکولوژی دارو وابسته به سن و جنس و نارسایی کبدی و کلیوی می باشد و به نیمه عمر دارو ۲۰ تا ۴۰ ساعت بوده که در نارسایی کبدی ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش و کلیرانس دارو در نارسایی کلیوی تا ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش می یابد. در مردان مسن کلیرانس دارو تا ۴۰ درصد و در زنان مسن تنها ۱۰ درصد کاهش می یابد. در زنان در همه ی سنین کلیرانس دارو و نیمه عمر طولانی تر از مردان است. میرتازاپین ریسک کمی برای تداخلات دارویی دارد.
عوارض جانبی میرتازاپین: خواب آلودگی و افزایش اشتها از عوارض شایع دارو است که به دلیل اثرات آنتی هیستامینی دارو می باشد. بیمار حین مصرف دارو باید از لحاظ تب، گلودرد، عفونت لب و دهان بررسی شود و در صورت بروز این علایم مصرف دارو قطع شود. در صورت مصرف همزمان دارو با آنتاگونیست های دوپامین و سروتونین ممکن است سندورم سروتونین یا سندورم NMS بروز کند. این سندروم ها تهدید کننده ی حیات بوده و باعث هایپرترمی، سفتی عضلات و مشکلات مغزی می شود. بین مصرف میرتازاپین با دارو های مهارکننده ی MAO باید ۲ تا ۴ هفته فاصله باشد. در کودکان و نوجوانان می تواند ریسک اقدام به خودکشی را افزایش دهد لذا در افرادی که سابقه ی اقدام به خودکشی داشته اند می بایست با احتیاط مصرف شود و در صورت مشاهده علایم خودکشی دارو قطع شود.
مصرف میرتازاپین: دارو به دو فرم قرص خوراکی و قرص باز شونده در دهان موجود می باشد. در افراد بزرگسال با ۱۵ میلی گرم در زمان خواب می شود و برحسب نیاز ظرف یک تا دو هفته افزایش می یابد. دوز موثر دارو ۱۵ تا ۴۵ میلی گرم روزانه است. در سالمندان به دلیل نیمه عمر طولانی تر و کلیرانس کمتر با دوز ۵/۷ شروع می شود. در کودکان و نوجوانان ایمنی و اثربخشی دارو ثابت نشده است.
موارد مصرف میرتازاپین:
در زیر به بررسی موارد مصرف مختلف میرتازاپین می پردازیم، برخی از موارد مصرف تایید شده است و برخی در مرحله ی مطالعات بالینی قرار دارد.
افسردگی: این بیماری یکی از شایعترین مشکلات روحی در جهان است که اثر بخشی میرتازاپین در انواع مختلف افسرگی ثابت شده است.
افسردگی راجعه: میرتازاپین باعث کاهش شدت و توالی بازگشت علائم افسردگی می شود.
افسردگی در سالمندان: در سالمندان علاوه بر افسردگی، مشکلات اضطرابی و خواب نیز وجود دارد. مصرف میرتازاپین علاوه بر درمان افسردگی، باعث کاهش اضطراب و بهبود پروفایل خواب نیز شده و باعث کاهش هزینه های درمان در سالمندان می شود.
افسردگی در دوران منوپوز: در خانم های منوپوز که به درمان جایگزینی استروژن مقاوم بوده اند و تحت درمان با میرتازاپین قرار گرفته اند، ظرف یک هفته علائم افسردگی کاهش پیدا کرده است.
افسردگی در مبتلایان به دمانس: در بیماران مبتلا به آلزایمر درمان با میرتازاپین باعث کنترل علائم افسردگی، بهبود خلق و خوی، کاهش اضطراب و افزایش اشتها می شود در حالی که عوارض جدی حاد یا اختلالات شناختی را ایجاد نکرده است.
افسردگی بعد از سکته ی قلبی: افسردگی بعد از MI بسیار شایع است. میرتازاپین در کنترل این نوع افسردگی موثر بوده، از طرفی توانسته فاکتورهای التهابی بعد از سکته را به شدت کاهش دهد.
افسردگی بعد از سکته ی مغزی: در این افراد میرتازاپین به عنوان انتخاب اول در پیشگیری از افسردگی به کار می رود.
افسردگی ناشی از ابتلا به ایدز: اثربخشی میرتازاپین در کنترل اضطراب و افسردگی این بیماران ثابت شده است.
اضطراب و افسردگی ناشی از پیوند اعضا: بعد از پیوند اعضا می بایست اضطراب و افسردگی درمان شود، از آنجا که میرتازاپین عوارض جانبی و تداخلات کمی داشته و دارای اثرات کم سرکوب کننده ی ایمنی نیز بوده، در این افراد انتخابی است. بعلاوه به دلیل اثرات خواب آلودگی و افزایش وزن در افرادی که پیوند اعضا شده اند و دچار کاهش اشتها و اختلالات خواب هستند این دارو موثر می باشد.
بی اشتهایی عصبی: میرتازاپین علاوه بر درمان افسردگی ناشی از این بیماری، به دلیل افزایش اشتها و وزن می تواند موثر واقع شود.
اختلالات خواب: میرتازاپین با کاهش زمان به خواب رفتن، کاهش زمان بیدار در بین خواب و همچنین افزایش مدت زمان خواب باعث بهبود پروفایل خواب در بیماران مبتلا به افسردگی می شود. بعلاوه میرتازاپین نسبت به سایر داروهای خواب آور نظیر بنزودیازپین ها ایمن تر است.
اختلالات اضطرابی: میرتازاپین در بسیاری از اختلالات اضطرابی نظیر اضطراب پنیک، اضطراب اجتماعی، PTSD و انواع فوبیا موثر است.
اختلال وسواس اجباری: در این بیماری SSRI خط اول درمان محسوب می شوند که در ۵۰ درصد از بیماران موثر نبوده، با افزودن میرتازاپین به رژیم درمانی، شروع اثر درمانی سریعتر و عوارض کمتر مشاهده شده است.
سوء مصرف مواد: بی خوابی و افسردگی از عوارض شایع ترک مواد می باشد که با مصرف میرتازاپین این علائم کاهش می یابد.
افسردگی ناشی از مصرف الکل: آمی تریپتیلین خط اول درمان افسردگی در افراد معتاد به مصرف الکل است. بررسی ها نشان دهنده ی عملکرد بهتر میرتازاپین نسبت به آمی تریپتیلین بوده است.
سندروم ترک الکل: میرتازاپین با کاهش اضطراب می تواند علائم ترک الکل را کاهش دهد.
سندروم ترک بنزودیازپین: میرتازاپین می تواند علائم بی خوابی ناشی از ترک بنزودیازپین ها را کاهش دهد.
سندرم ترک مواد محرک نظیر آمفتامین، کوکائین و ماری جوآنا: اثربخشی میرتازاپین در کنترل علایم ناشی از قطع مصرف مواد محرک ثابت شده است.
موارد مصرف میرتازاپین در شرایط خاص پزشکی در یک یا چند مطالعه ی بالینی بررسی شده اند:
درمان تهوع در بیماران مبتلا به سرطان: حالت تهوع و استفراغ در انواع سرطان ها بسیار شایع است که این عوارض در حین شیمی درمانی می تواند کیفیت زندگی را مختل کند. میرتازاپین با اثرات آنتاگونیستی سروتونین می تواند اثرات ضد تهوع در این بیماران داشته باشد.
درمان لاغری مفرط: اختلال خواب، کاهش اشتها و وزن با اثرات بلاک کنندگی رسپتور هیستامینی و آنتاگونیستی سروتونین بهبود یافته و سبب افزایش وزن و بهبود خواب می شود.
سندروم روده تحریک پذیر: یک بیماری گوارشی شایع است که ریشه ی عصبی و روانی دارد. میرتازاپین با اثرات آنتاگونیستی سروتونین باعث کاهش علائم بیماری و تنظیم ترشحات گوارشی می شود.
گاستروپارزی یا فلج معده: در این بیماری تخلیه معده با تاخیر انجام می شود و علائمی نظیر تهوع، استفراغ و درد شکمی را ایجاد می کند. درمان این بیماری محرک های دستگاه گوارش ، کاهنده های تهوع، اندوسکوپی و جراحی است. در افرادی که به درمان داروهای مرسوم نظیر متوکلوپرامید جواب نداده اند، میرتازاپین گزینه ایمن بوده که توانسته به خوبی تهوع و استفراغ رو کاهش دهد.
استفراغ بارداری: استفراغ بارداری در خانم ها سبب کاهش وزن و هیدراته شدن می شود. برخی بررسی ها نشان داده که میرتازاین با شروع اثر سریع در صورت مقاوم بودن به درمان های مرسوم، بسیار موثر بوده است.
اختلالات عصبی حرکتی: در اختلالات حرکتی، انواع ترمور، پارکینسون و … میرتازاپین عملکرد مناسبی داشته است.
سردرد عصبی: میرتازاپین توانسته شدت سردرد، توالی و مدت سردرد را در افرادی که به آمی تریپتلین مقاوم هستند را کاهش دهد.
گرگرفتگی: در مبتلایان به سرطان سینه که تحت درمان با تاموکسیفن هستند، میرتازاپین توانسته علایم گرگرفتگی را کاهش دهد.
موارد مصرف در کودکان و نوجوانان:
در مشکلات بی خوابی، اضطراب اجتماعی و بی اشتهایی عصبی میرتازاپین تجویز شده است که نتایج رضایت بخشی داشته ولی نیاز به بررسی های بیشتر می باشد.
نتیجه گیری:
میرتازاپین داروی تایید شده جهت درمان افسردگی است. به دلیل مکانیسم اثر خاص دارو و نوع عوارض جانبی در بیماری های بسیاری تجویز می شود. برخی مطالعات اثربخشی دارو را در بهبود خواب، افزایش اشتها و وزن، کاهش تهوع و استفراغ و تثبیت خلق و خوی نشان داده است. از طرفی به دلیل پروفایل قلبی عروقی، عدم ایجاد تشنج و شروع اثر سریع، داروی ایمن به نظر می رسد. بالا بیماری های بسیاری نام برده شد که میرتازاپین در آن ها تجویز شده بود و نشان دهنده ی اثربخش بودن میرتازاپین بوده است. برخی موارد مصرف ذکر شده تایید FDA را نداشته اند و جزء Off label use دارو محسوب می شوند، ولی انتظار می رود با بررسی های بیشتر عملکرد میرتازاپین در این بیماری ها به تایید برسد.
- Hani Raoul Khouzam., et al. “A Review of Mirtazapine Use for Primary Providers”. EC Neurology 4 (2017): 119-134.