چاقي مفرط يا فربهي
چاپ مقالهچاقي مفرط يا فربهي (OBESITY)
. چاقي مفرط يا (OBESITY) به ميزاني از چاقي گفته ميشود كه اثرات سويي را براي سلامت فرد ايجاد ميكند، يعني چيزي كه فراتر از زيبايي براي افراد اهميت دارد و آن سلامتي است.
اگر چه كه OBESITY به خودي خود يك بيماري به حساب نميآيد ولي بسياري از مشكلات و معضلات سلامتي ناشي از اين حد از چاقي ميباشد.
فرق چاقي با فربهي (OBESITY) چيست؟
افتراق اين دو به راحتي با محاسبه فرمول BMI براي هر فرد امكان پذير است. BMI ( BODY MASS INDEX ) يا شاخص توده بدن اگر بين ۵/۱۸ تا ۹/۲۴ باشد فرد نرمال به حساب ميآيد. اگر بالاي ۲۵ باشد فرد داراي اضافه وزن است و بالاي ۳۰ فربه يا با obese محسوب ميگردد.
BMI=وزن بر حسب کیلوگرم / قد برحسب متر به توان ۲
به طور طبيعي در هر فردي هر گاه ميزان دريافت انرژي در غذا با ميزان مصرف آن برابري نكند و به عبارتي دريافت بيشتر شود چاقي ميتواند اتفاق بيافتد و اين براي هر دو جنس زن و مرد تقريباً مشابه يكديگر است با اين تفاوت كه فرمول ميزان انرژي مورد نياز در هر جنس كمي متفاوت از يكديگر است.
نحوه تمركز و تجمع چربي هم در زن و مرد كمي متفاوت است و به نظر ميرسد كه هورمونهاي جنسي در توزيع و محل انباشته شدن چربيها نقش دارند به طوريكه زنان بيشتر دچار چاقي در قسمتهاي ران و باسن ميباشند و مردان بيشتر دچار چاقي مركزي يعني انباشت چربي در ناحيه شكم ميباشند. و اتفاقاً اين مناطق مناطقي هستند كه به دنبال كاهش وزن ديرتر از نقاط ديگر دچار كاهش سايز ميشوند.
امروزه چاقي و حتي چاقي مفرط در ميان تمام گروههاي سني و حتي بچه هاي كوچك هم مشاهده ميشود و اين مساله در كشورهاي توسعه يافته بيشتر ديده ميشود و در كشورهاي در حال توسعه رو به افزايش است.
بنابراين علي رغم آنكه براي ارث نقشي در بروز و ايجاد چاقي شناخته شده ولي باز هم عادات غذايي نظير خوردن غذاهاي پر چرب، خوردن بيش از حد تنقلات و خوردن غذاها و تنقلات حين انجام فعاليتهاي ديگر نظير تماشاي تلويزيون و يا انجام تكاليف مدرسه نقش مهمتري را در بروز چاقي دارند به طوريكه ديده شده كه والدين چاق با شيوه زندگي غلط، فرزندان چاق دارند.
البته برخي بيماريهاي متابوليك در كودكان ميتواند منجر به چاقي مفرط در آنها شود
چربي چگونه در بدن ما تجمع مييابد؟
وقتي ما غذا ميخوريم قند خون بالا ميرود و اين گلوكز به سلولهايي ميرود كه از آن براي توليد انرژي استفاده ميكنند و اضافي آن صرف توليد گليكوژن در كبد ميشود كه در واقع ذخيره غذايي كبد براي مواقع گرسنگي ميباشد. در واقع گليكوژن فرم ديگري از قند در سلولهاي كبدي و ماهيچه اي است كه البته بدن فقط ميتواند مقادير كمي از گلوكز را به صورت گليكوژن ذخيره كند و تمامي مازاد گلوكز تبديل به گلوكاگن در سلولهاي كبدي و عضلاني نخواهد شد و بنابر اين مازاد گلوكز به صورت چربي سلولهاي بافت چربي هم در بافت چربي زير پوستي و هم دربافت چربي اطراف ارگانهاي داخلي ذخيره خواهد شد و مقداري نيز در مغز استخوان و پستان ها تجمع خواهد يافت.
تجمع چربيها همچنين تحت تاثير هورمونهايي كه از بافت چربي ترشح ميشوند نظير لپتين(Leptin) رسيستين(Resistin) و استراديول ميباشد اين هورمونها نيز بر اشتهاي فرد تاثير ميگذارند و باعث احساس گرسنگي ميشوند بنابراين ذخيره چربي بيشتر، مساوي با اشتهاي بيشتر خواهد بود.
استرسهاي رواني نيز با تاثير بر همين هورمونها ميتوانند بر روي ميزان اشتها تاثير بگذارند پس خيلي محتمل است كه افراد چاق به دنبال استرسهاي رواني اشتهاي بيشتري براي خوردن غذا پيدا كنند.
از طرفي يك ماده شيميايي نيز در مغز وجود دارد كه مسئول حافظه بلند مدت شناخته ميشود كه به نظر ميرسد اين ماده نيز در كنترل اشتها دخيل ميباشد. به نام (BRAIN DERIVED NEVROTROPHIC FACTOR) كه از هيپوتالاموس ترشح ميشود. اين ماده وLEPTIN در تنظيم اشتهاي فرد نقش دارند.
چه عواملي موجب چاقي مفرط ميشود؟
فاكتورهاي زيادي ميتوانند فرد را به سمت چاقي مفرط ببرند كه از ميان آنها از همه شايعتر زندگي هاي مدرن امروزي، شامل عادات غذايي غلط و زندگي بي تحرك و كم تحرك ميباشد.
هر چند كه عوامل ديگري نيز در بروز چاقي مفرط دخيل هستند نظير : ارث ( ژنتيك)، برخي بيماريهاي داخلي مثل: هيپوتيروئديسم، سندرم كوشينگ، مصرف برخي داروها مثل انسولين، برخي از ضد افسردگي ها برخي از داروهاي ضد سايكوز، استروئيد ( كورتون) و برخي از ضد تشنجها، داروهاي كنترل قند خون ( مثل سولفونيل اوره ها و تيازوليدين ديونها ) بتابلوكرها، از طرفي برخي مشكلات رواني نظير افسردگي و ناهنجاريهاي خوردن ( پر خوري عصبي)
پير شدن هم يكي از فاكتورهاي مهم است كه در آن به دليل كاهش سطح متابوليسم از يك طرف و كاهش ميزان فعاليت از طرف ديگر افزايش وزن اتفاق ميافتد.
فاكتورهاي ژنتيكي:
به نظر ميرسد كه ارث نيز نقش نسبتاً مهمي در بروز چاقي ايفا ميكند و اين باعث شده كه برخي از ژنها كه در كنترل ميزان اشتها و همچنين سطح متابوليسم پايه نقش دارند فاكتورهاي مهمي در كنترل چاقي به حساب آيند .
ارتباط بين افسردگي و چاقي مفرط:
افراد افسرده گاهي تمايل به خوردن بيش از حد غذا دارند كه اين هيچ ارتباطي با احساس گرسنگي در اين افراد ندارد.آنها تمايل براي انجام حركات ورزشي ندارند و اين باعث ميشود كه مدام چاقتر و چاقتر شوند و اين باعث نوعي استرس رواني براي آنها ميشود كه منجر به افسردگي شديدتر، ولع بيشتر براي خوردن و چاقي بيشتر ميشود.
ارتباط خواب با چاقي مفرط:
خوب خوابيدن براي داشتن بدن سالم و يك متابوليسم سالم و بي عيب و نقص لازم و ضروري است. افرادي كه خوب نميخوابند هورموني در بدنشان ترشح ميشود كه باعث افزايش اشتها ميشود و از طرفي ترشح leptin هم كه در كنترل اشتها نقش دارد كاهش مييابد. بنابراين كم خوابي فرد را مستعد چاقي ميكند.
تاثير سيگار كشيدن بر چاقي مفرط چيست؟
سيگار كشيدن با افزايش مقاومت به انسولين، سندروم متابوليك و ديابت تيپ دو همراه است. افراد سيگاري معمولاً دور شكم بالايي دارند (چاقي شكمي) كه اين ميتواند مرتبط به بالا بودن سطح كورتيزول خون در اين افراد باشد. نيكوتين كه در سيگار وجود دارد به عنوان يك ماده بالابرنده سطح متابوليسم شناخته ميشود ولي از طرفي باعث افزايش تجمع چربي در بدن ميشود. از طرفي سيگاريها يه دنبال ترك سيگار به دليل بهبود اشتها در معرض چاقي ميباشند.
تاثير اختلال هورموني برچاقي:
بسياري از هورمونها بر ميزان وزن بدن تاثير ميگذارند:
انسولين: انسولين هورموني است كه توسط پانكراس ترشح ميشود و قند خون را تنظيم ميكند. اگر به هر دليلي سطح انسولين در بدن بالا برود بدن تمايل بيشتري براي تبديل غذاي خورده شده به چربي دارد.
لپتين (LEPTIN) : لپتين هورموني است كه توسط سلولهاي چربي ترشح ميشود و احساس گرسنگي را تنظيم ميكند. برخي از افراد گيرنده هاي لپتين در بدنشان نسبت به اين هورمون مقاوم است و بنابراين بدن به صورت جبراني لپتين بيشتري را ترشح ميكند و اين لپتين اضافي باعث افزايش اشتها و احساس گرسنگي شده و باعث چاقي ميگردد.
سروتوين: سروتوين يك واسط شيميايي در مغز است كه باعث ايجاد احساس سرخوشي ميشود وقتي سطح سروتوين در خون بالا باشد فرد احساس سيري و پري ميكند و برعكس وقتي مقدار اين ماده در خون كم شود مثلاً در افسردگي فرد نياز بيشتري به خوردن احساس مي كند و اين منجر به چاقي ميشود.
استروژن: سطح بالاي استروژن ميتواند باعث افزايش وزن شود و اين ميتواند دليل افزايش استعداد چاقي در خانمهايي باشد كه داروهاي ضد بارداري استفاده ميكنند و يا در خانمهايي كه در سنين پيش از يائسگي قراردارند به دليل افزايش استروژن استعداد به چاقي افزايش مييابد.
هورمونهاي تيروييد: اين هورمونها باعث افزايش متابوليسم بدن ميشود. بنابراين در شرايط كمبود يا فقدان اين هورمونها فرد دچار چاقي ميشود.
چه موقع به يك فرد خيلي چاق يا فربه گفته ميشود:
درصد كل چربي كه فرد دارد در واقع همان ميزان چاقي يا فربهي است . اگر چه كه اندازه گيري اين درصد خيلي راحت و عملي نيست بنابراين غالباً براي تشخيص از اندازه گيري BMI فرد استفاده ميشود. هرچند كه خيلي به ميزان توده عضلات فرد وابسته است و ميتوان گفت كه يك روش غير دقيق ولي آماري ميباشد.
چه مشكلاتي با چاقي مفرط همراه است؟
- افراديكه توده چربي بالايي دارند ميزان جذب گلوكز توسط سلولهايشان كاهش مييابدو اين منجر به سطح بالايي از گلوكز در خون شده و منجر به افزايش ميزان هورمون انسولين ميشود و بنابر اين استعداد ابتلا به ديابت تيپ ۲ را ايجاد ميكند.
- چاقي و به خصوص چاقي شكمي باعث افزايش سرعت روند آتروسكلروز (تصلب شرايين) شده و باعث افزايش خطر ابتلا به بيماريهاي قلبي و عروقي و حوادث عروق مغزي ميشود.
- افزايش استعداد ابتلا به استئو آرتروز مفاصل تحمل كننده وزن بدن به خصوص زانوها و حتي ساير مفاصل بدن و همچنين بالا رفتن ريسك افتادن و شكستگي هاي استخواني
- افزايش استعداد ابتلا به سنگهاي صفرايي
- از طرفي چاقي بخصوص در بچه ها باعث كاهش اعتماد به نفس گوشه گيري در اجتماع و افسردگي ميشود.
- افزايش استعداد و ابتلا به سرطانهاي سينه، رحم، دهانهرحم، سرويكس، تخمدانها، كولون و ركتوم، كيسه صفرا و پروستات
چگونه چاقي را كنترل كنيم
همانطور كه در بالا توضيح داده شد اصلا كار پيچيده اي نيست فقط كافي است كه با تغيير زندگي يعني خوردن غذاهاي كم كالري و برطرف كردن عادات غذايي بد از يك طرف و بالابردن ميزان تحرك در زندگي مثل روزي نيم ساعت پياده روي يا هر ورزش هوازي ديگر بالا رفتن از پله ها، پياده به خريد رفتن و …. ميتوان به سرعت به سمت لاغر شدن گام برداشت.
روشهاي درماني طبي براي چاقي
اين روشها به فردي توصيه ميشود كه با اقدامات بالا موفق به كاهش وزن نشده باشد. يا در گروه افراد داراي چاقي كشنده باشد. در اين صورت براي اين گروه اخير از درمانهاي دارويي و جراحي براي شروع درمان استفاده ميشود و حتماً بايد با روشهاي تغيير نحوه زندگي ادامه مييابد.
جراحي
جراحي به عنوان درمان چاقي پس از طي تمام مراحل بالا به افراديكه BMI بالاي ۴۰ دارند و يا افراديكه BMI بين ۳۵ و ۴۰ دارند ولي دچار عوارض چاقي و يا بيماريهاي همزمان داخلي هستند و يا از نظر اجتماعي كارايي خود را از دست داده اند توصيه ميشود.
اين روش به جزء درمان چاقي باعث درمان چربي، كلسترول و قند خون و مشكلات قلبي نيز ميشود.